څپه څه ده؟

نړۍ له څپو مالامال ده. پوښتنه دا ده چې کوم شیان باعث کیږي ترڅو څپه، څپه شي؟ څپې کومې ځانګړنې، ترکیبونه او غبرګونونه لري؟ څپه څنګه توضح کړو ترڅو یې پر ماهیت او کیفیت پوه شو؟

څپه بې‌نظمي ده چې د یوې ذریعې/وسیلې په مرسته له یوه ځایه بل ځای ته درومی. فنري څپه، د څپې په توګه فرض کړئ. کله چې فنر له یوې او بلې خوا را ټول کړو، نو یوه طبیعي موقعیت ته چې د سکون حالت نومیږي، رسیږي. که فنر خوشې کړو، د فنر هره کړۍ فضاء په مساویانه توګه ټیل وهي. لومړنۍ ذره چې د فنر د خوشې کېدو سره له خپل سکون حالته وځي، تر هغه ښکته او پورته یا مخته او شاته کیږي ترڅو د سکون حالت ته راشي.

 نو ویلی شو چې د فنر خوشي کیدل او بېرته را ټولیدل یو ډول بې‌نظمي منځته راولي او دغه بې‌نظمي د فنر له یوه پایه تر بله پایه خپریږي. که چېرې فنر یو ځل مخته او شاته ولاړ پلس یې یو دی، که لس ځله لاړ پلس یې لس او... دی. نو یو پلس یوه بې‌نظمي ده چې د یوې وسیلې په مرسته له یوه ځایه بل ځای ته ځي. لس پلس، لس بې‌نطمۍ دي چې د یوې وسیلې له طریقه له یوه ځایه بل ځای ته درومي. فنر تر یوه وخته ممکن په متواتر ډول مخته او شاته ولاړ شي. نو ویلی شو چې د یوې وسیلې له طریقه د بې‌نظمۍ متواتر لیږد را لیږد ته څپه وايي.

وسیله څه ده؟

په پاس متن کې له وسیلې/ذریعې څخه زموږ موخه څه وه؟ وسیله هغه ماده ده چې څپه لیږدوي. شاید خبري رسنۍ مو آوریدلي وي. خبري رسنۍ پېښې نه تولیدوي، بلکې د پېښو د پېښیدو خبر لیږدوي. بیخي همدې ته ورته وسیله څپه نه تولیدوي، بلکې څپه لیږدوي. د فنر څپه د فنر کړۍ لیږدوي. د غږ څپه د هوا د ذراتو په مرسته لیږدول کیږي.

وسیله، له یوبل سره د تعامل کوونکو ذراتو تولګه ده. په بله ژبه وسیله له هغو ذراتو جوړه ده چې له یوه بل سره په تعامل کې دي. په یوه وسیله کې د لومړۍ او دویمې ذرې، دویمې او دریمې ذرې او... ترمنځ اړیکه د دې باعث کیږي ترڅو بې‌نظمي(څپه) په آسانۍ ولیږدول شي. مثلاً د غږ څپه د هوا د مالیکولونو په مرسته- چې له یوه بل سره په متواتر دول په اړیکه کې دي، لیږدول کیږي.

کله چې له یوې وسیلې څپه تیریږي. د وسیلې هره یوه ذره موقتاً له خپله ځایه بې ځایه کیږي. یعنې د څپې لیږد د وسیلې په ذراتو قوه ورادوي تر څو له خپله ځایه بې ځای او بیرته خپل ځای ته راشي. مثلاً د فنر په مثال کې هره کړۍ په متواتر ډول له خپله ځایه بې ځایه او بېرته خپل سکون حالت ته راګرځې. نو کېدای شي ووایو څپه د انرژي د لیږد پدیده ده. کله چې څپه(بې‌نظمي) له یوې وسیلې تیریږي د وسیلې ټولو ذراتو ته انرژي ورکوي او په حرکت یې راولي. او په دې توګه انرژي له یوې ځای څخه بل ځای ته لیږدوي.

څپې انرژي لیږدوي، خو ماده نه لیږدوي. د مثال لپاره یې سمندري څپې په پام کې ونیسئ. کومې څپې چې د سمندر په تل کې تولیدیږي د اوبو په ذریعه خپریږي. که چېرې څپو ماده لیږدولی نو اوس به د سمندر ټولې اوبه وچې ته راغلې وای. بالعکس موږ وینو چې سمندري څپې هم د نورو څپو په شان انرژي لیږدوي، خو هیڅکله ماده نشي لیږدولی.

نتیجتاً ویلی شو چې څپه هغه بې‌نظمي ده چې د یوې وسیله له طریقه، انرژي له یوه ځایه بل ځای ته لیږدوي. څپه هیڅکله ماده نشي لیږدولی. په یوه وسیله کې د څپې د لیږد پر مهال د وسیلې ټول ذرات له خپله ځایه موقتاً بې ځایه کیږي او بېرته خپل ځای ته راګرځي.