آیا د مادې ضد شته؟

لیک: ډاکټر اریک اوبلاکر

ژباړه: فهیم سپین‌غر

د مادې ضد یوازې په علمي-تخیلي کتابونو کې نه دي راغلي، بلکې واقعاً د مادې ضد شته دی. تر اوسه مو چې کومې ذرې یادي کړي د ټولو لپاره یې ضد هم موندل شوی. د الکترون ضد پوزیترون دی، کتله یې د الکترون له کتلې سره مساوي ده، خو چارج یې منفي نه دی، مثبت دی. د پروتون ضد منفي چارج لرونکې ذرې دي. ماده او د مادې ضد یو بل نشي زغملی. مثلاً که یو الکترون له یوه پوزیترون سره ټکر وکړي، دواړه یو بل له منځه وړي او په انرژي اوړي. په بله ژبه، په دوو کتله نه لرونکو ذرو (2کوانتونو) اوړي. د دغه عملیې برعکس هم ممکن ده. یعنې کېدای شي دوه کوانتونه، یوه جوړه «الکترون-پوزیترون» منځته راولي. لومړۍ عملیې ته «ماتېدنه» او دویمې عملیې ته «یوځای‌کېدنه» وايي. یعنې دلته یو ځل بیا د انشټین E=mc² معادلې سموالی تائیدیږي. په ماتېدنه عملیه کې ماده او د مادې ضد سل سلنه (په بشپړ ډول) په انرژي اوړي. خو په اتومي بټیو یا د لمر په مرکز کې، حتی یو سلنه سون‌توکي هم په بشپړ ډول په انرژي نه اوړي. یعنې په واقعیت کې د تعامل په پایله کې اتومي‌ایرې په اتومي بټیو کې او هېلیوم د لمر په مرکز کې پاتې کیږي.

ماده او د مادې ضد د ټکر په صورت کې (ماتېدنه عملیه کې) په بشپړ ډول له منځه ځي او په انرژي اوړي. که انسان وتوانیږي داسې بټۍ یا فضائي‌بېړۍ جوړه کړي چې په هغه کې ماده او د مادې ضد په کنترول شوي ډول په انرژي واوړي، نو دغه بټۍ یا فضائي بېړۍ به تر اوسني هغو، ډېر زیات موثریت ولري.

موږ د دې کار لپاره د مادې ضد په اختیار کې نه لرو، ځکه چې ځمکه او لمریزنظام له معمولي مادې جوړ شوی. خو ځيني پوهان بیا په دې فرضیه باورمند دي چې په شېدولار کهکشان کې د مادې ضد سیستمونه شته دي. دغه د مادې ضد تر هغه وخته پورې چې له معمولي مادې/مادې سره ټکر نه دی کړی، زموږ د نړۍ په څېر به ثابت پاتې وي. ځينې پوهان دغه فرضیې ته د شک او تردید په سترګه ګوري. موږ کولی شو په ځمکه کې د مادې ضد د ډېر لنډ وخت لپاره په پرمختللو لابراتوارونو کې جوړه کړو. دغه مصنوعي د مادې ضد زموږ په سیارې کې د بقا ډېر کم چانس لري، ځکه شاوخوا یې بې شمېره ماده موجود ده او له منځه یې وړي.