رد شدن به محتوای اصلی

پست‌ها

نمایش پست‌ها از آوریل, ۲۰۲۰

د اتوم جوړښت

لیک: اریک اوبلاکر ژباړه: فهیم سپین‌غر یوه پېړۍ پخوا ارنسټ رادرفورد په انګلستان کې داسې مطلب کشف کړ چې د اوسني اتومي فزیک بنسټ جوړوي. دغه انګریز فزیکپوه د طلا یوه نازکه پاڼه په الفا ذرو بمبارد کړه، ترڅو د اتوم دننه برخې وپېژني. که په دغه پاڼه کې مواد په مناسب او یو شان ډول ویشل شوي وي، نو الفا ذرې به په خپل اصلي مسیر حرکت وکړي، که څه هم په دې حالت کې د الفا ذرو سرعت کمیږي. د الفا تقریباً ټولې ذرې په همدې توګه عمل کوي. د رادرفورد په تجربه کې ډېر لږ شمېر ذرې له خپل مسیر څخه منحرف شولې، بیخي داسې لکه له یوه واړه او دروند توپ سره چې ټکر شوي وي. رادرفورد له دغه تجربې پایله ترلاسه کړله چې: تقریباً د طلا اتوم ټوله کتله په یوه وړه هسته کې راغونډه شوي. په دې توګه د اتوم هسته کشف شوله. نن موږ د اتوم په جوړښت سم پوهیږو. اتوم د یوه واړه لمريزنظام په شان دی. د اتوم په مرکز کې یوه ډېره وړه هسته پرته ده چې د برېښنا له اړخه مثبت چارج لري او تقریباً د اتوم ټوله کتله جوړوي. د دغه هستې پر شاوخوا د « الکترون » پنامه وړې او دېرې سپکې ذرې چې د منفي چارج لرونکي دي، حرکت کوي. د درنو فلزات...

مالیکول

لیک: ډاکټر اریک اوبلاکر ژباړه: فهیم‌ سپین‌غر اتومونه کولی شي د سترو ذرو د جوړولو په موخه له یوه بل سره یو ځای شي او مالیکولونه جوړ کړي. مثلاً د اوکسیجن دوه اتومونه یو ځای کیږي د اوکسیجن یو مالیکول جوړوي. په طبیعت کې ډېري وخت داسې هم کیږي چې د بېلابېلو عناصرو اتومونه د یوه مالیکول په شکل له یوه بل سره یو ځای کیږي. تر ګردو ښه مثال یې د اوبو مالیکول دی چې له یوه اتوم اوکسیجن او دوو اتومونو هایدروجن څخه جوړ شوی. یا مثلاً د امونیا مالیکول چې له یوه اتوم نایتروجن او درې اتوم هایدروجن څخه جوړ شوی. اوبه او امونیا د اوکسیجن او کاربن په څېر کیمیاوي عناصر نه دی، بلکې د بېلابېلو عناصرو کیمیاوي ترکیبونه دي. د دغه ترکیب تر ټولو وړه ذره مالیکول نومیږي. بیخي د اتوم په څېر که چېرې مالیکول مثلاً د اوبو مالیکول تجزیه کړو د اوبو ځانګړنه له لاسه ورکوي او یوازې جوړونکي ذرې یې ( اوکسیجن او هایدروجن) پاتې کیږي، چې په اصل کې د اوبو هیڅ راز ځانګړنه نه لري. مالیکولونه هم د اتوم په څېر ډېر زیات واړه دي. په یوه ګیلاس اوبو کې تقریباً 6000000000000000000000000 یا 6*10 24 د اوبو مالیکولون...

اتوم

لیک: ډاکټر اریک اوبلاکر ژباړه: فهیم سپین‌غر ډېر وخت کیږي چې انسان په دې پوهیږي چې ټول مواد له بنسټیزو ذرو یا کیمیاوي عناصرو څخه جوړ شوي دي. له دغه موادو څخه کولی شو د وسپنې یا د یورانیم مثال راوړو. د وسپنې تر ټولو وړه ذره، د وسپنې یو اتوم دی. د یورانیم تر ټولو وړه ذره د یورانیم اتوم دی. خالصه وسپنه، یوازې د وسپنې اتومونه لري او خالص یورانیم یوازې د یورانیم اتومونه لري. اتومونه بیلابېلې کتلې لري. تر ټول سپک اتوم د هایدروجن اتوم دی. د وسپنې اتوم د هایدروجن د اتوم په پرتله ډېر دروند دی او د یورانیم اتوم د وسپنې د اتوم په پرتله ډېر دروند دی-یعنې کتله یې ډېره ده. اتوم کلمه له یوناني کلیمې څخه اخیستل شوې چې د   نه ماتېدونکي معنی لري. د هایدروجن اتوم واقعي اخیستل شوی انځور اوس پوهیږو چې اتوم هم ماتېدونکی دی او کولی شو په وړو ذرو یې وویشو. مثلاً کولی شو د وسپنې اتوم په وړو برخو وویشو، خو ماتې شوې برخې یې د وسپنې ځانګړتیا نلري او نشو کولی د وسپنې نوم پرې کیږدو. ځکه خو اوس د کیمیا په ډېرو کتابونو کې اتوم داسې تعریفیږي: اتوم د یوه کیمیاوي عنصر تر ټولو وړو او بنسټیزه ډبر...

لیسه پير محمد کاکړ- کندهار

در مورد ولایت کندهار از طریق رسانه های بی انصاف ذهنیت و پیش فرض‌های نا منصفانه داشتم، تا اینکه انجمن نجوم افغان در تسلسل کارهای خود این ولایت زیبا با مردم زیبا پسند را مخاطب قرار داد. رفتیم و از نزدیک دیدیم و پی بردیم که شنیده کی بود مانند دیده. در تصاویر ذیل شاگردان لیسه پیر محمد کاکړ را می بینید که با چه شور و اشتیاق علم می‌آموزند. این لېسه در ولسوالي ژېړی ولایت کندهار موقعیت دارد.  تعلیم برای همه است، هر انسان حق دارد تا زمینه تعلیم برایش فراهم گردد. از تمام نهادهای علمی فرهنگی تقاضا دارم تا جهت مرهم گذرای به زخم‌های این داغ‌دیده‌گان بروند و باعث تبسم بر لب‌های خشکیده آنها شوند.

آیا نوري ذرې شته دي؟

لیک: ډاکټر اریک اوبلاکر ژباړه: فهیم سپین‌غر سل‌ګونو تجربو ثابته کړې چې نوري څپې شته دي. دغه څپې د اوبو او غږ څپو برخلاف په خلاء کې هم خپریږي. د لیدو وړ نور، له سره‌لاندې‌څپې، ایکس‌څپې او دې ته ورته نورې څپې د الکترومقناطیسي څپو په کورنۍ پورې اړوند دي. د سره نور د څپې اوږدوالی د شنه نور په پرتله لوړه ډېر دی. له سره لاندې‌څپې د څپې اوږدوالی په خپل وار سره د سرې څپې څخه ډېر دی. د اوسنۍ پېړۍ تر پیل پورې انسانانو چې کومه ذهني پوهه د نور له څپه‌ایز حالته   درلوده نو داسې یې انګیرله چې د نور په ټولو ځانګړنو پوه شوي دي؛ خو د پلانک او انشټین په څېر سترو فزیکپوهانو له را پیدا کېدو سره دغه تصور بدل شو. دوی وښودله چې د تر ټولو وړو او تر ګردو چټکو ذرو په نړۍ کې زموږ د تخیل، درک او استنباط قوه کار پریږدي او طبیعت په دې باب د هغه څه برخلاف عمل کوي چې موږ یې تصور کوو. انشټین په دې پوه شو چې: د الکترومقناطیسي څپو اړوند انرژي، تل په وړو ټولګو یا پاکټو کې لیږدول کیږي، یا په اصطلاح په ټاکلو (کوانتونو) یا ذرو کې لیږدول کیږي چې (فوتون) یا (نوري‌ذرې) ورته وايي. په لنډه توګه ویلی شو چې ...

یوې تورې سمڅې ته نیږدې، په یوه فضاءمزلي څه تیریږي؟

لیک: ډاکټر اریک اوبلاکر ژباړه: فهیم سپین‌غر تر اوسه مو تر ډیره د انشټین د خاص نسبیت تیورۍ مسائل بیان کړل؛ د ستر جاذبوي میدانونو او زیات تعجیلونو په باب مو خبرې نه وې کړې. د انشټین (عام نسبیت تئوري) دغه موضوعات څېړي او د (خاص نسبیت تئورۍ) په اندازه جالبه او حیرانوونکې تئوري ده؛ خو له بده مرغه باید وویل شي چې درک او پرې پوهه ډېره زیاته ستونزمنه ده. د دغه تئورۍ یوه مهمه نظریه دا ده چې: په سترو جاذبوي میدانونو کې ساعتونه سوکه کیږي او په وړو جاذبوي میدانونو کې ساعتونه چټک حرکت کوي. نن سبا دغه نظریه په الوتکو کې د اتومي ساعتونو په مرسته کولی شو ثبوت کړو. د هغه الوتکې اتومي ساعت چې د ځمکې له سطحې څخه 10 کیلومتره لوړه آلوزي، د ځمکني اتومي ساعت په پرتله ډېر تیز حرکت کوي؛ ځکه چې د ځمکې په سطحه کې جاذبه قوه، پر الوتکه باندې د جاذبې قوې په پرتله ‌ډېره ده. باید وویل شي چې په دغه تجربه کې د وخت تفاوت ډېر کم وي. د وخت د بدلون/تفاوت مسئله هغه مهال واضیح کیږي چې تصور وکړو یو فضاءمزلی د یوې ډېرې متکاثفې کتلې ( لکه تورې سمڅې) شاوخوا تاویږي. تورې سمڅې ستر جاذبوي میدانونه لري او په دې توګ...

له اتومي بم سره د انشټین اړیکه

لیک: ډاکټر اریک اوبلاکر ژباړه: فهیم سپین‌غر    په اتومي بم او هستوي بټیو کې کتله په انرژي اوړي. یعنې د یورانیم یوه درنه هسته د یوې وړې ذرې (نیوترون) په مرسته بمبار کیږي. د یورانیم هسته په دې توګه ماتیږي او په دوو نیمه‌درنو هستو اوړي. په دې لړ کې نوي نیوترونونه هم منځته راځي او دغه نوي منځته راغلي نیوترونونه د یورانیم نورې هستې بمباروي او ماتوي یې.    په دغه پروسه کې مهمه خبره دا ده چې د ټکر په پایله کې چې کومې نوې هستې او ذرې منځته راځي، د لومړۍ هستې او لومړي نیوترون په پرتله کمه کتله لري. یعنې لکه د لمر په مرکز کې چې څرنګه کتله له منځه ځي په هماغه ډول په دغه پروسه کې هم کتله له منځه ځي. له منځه تللې کتله د انشټین د (E=mc2) معادلې په اساس په زیاته انرژي اوړي.    په اتومي بم کې دغه پروسه د انفجار په توګه منځته راځي او د یوه زنځیري عکس‌العمل په لړ کې ډېرې هستې یو له بل پسې ماتیږي؛ خو په اتومي بټیو کې د یورانیم هستې په ټاکلې اندازه او د اړتیا سره سم ماتیږي او په انرژي اوړي. نتیجتاً ویلی شو چې په اتومي بم او هستوي بټیو کې کتله، د انشټین د...