فهیم سپین‌غر

له نجومي طالع‌نما څخه موخه د هر انسان د زېږېدلو پر مهال د لمر، سپوږمۍ، سیارو او د میاشتو دایرې( دایره‌البروج) د وضعیت څرګندونه ده. د دې کار لپاره اسمان په اصطلاح په ۱۲ برخو یا میاشتو ویشي. په دغه ویش کې لومړۍ میاشت د ختیځ افق لاندې پرته وي او ورپسې ۱۱ نورې میاشتې پرتې دي. شپږمه میاشت دقیقاً د لویدیځ افق لاندې پرته وي، له ۷مې تر ۱۲مې میاشتې پورې له افق خط څخه پورته دي. هره میاشت ځانګړې معنی او مفهوم لري. مثلاً لومړی برخه یا میاشت، روحي ځانګړنې او کړنې بیانوي. دویمه برخه مادي وسایل او پانګه ښيي. درېیمه برخه د خپلوانو او ګاونډیانو سره اړیکي څرګندوي. څلورمه برخه اصلیت، مور او پلار، رواجونه او اداب ښيي. په هر حال په دې هکله باید ووایو چې دا یوازې اټکلي او عمومي ویش دی. د طالع‌نما د دغه ویش له یوې برخې څخه بلې برخې ته په ورتګ سره ډېرې نورې ځانګړنې ترلاسه کولی شو. په هر صورت بېرته د میاشتو یا برخو توصیف ته راګرځو. پنځمه برخه بخت او طالع، د فراغت او تفریح وخت ته ځانکړې ده. شپږمه برخه روغتیا ته وقف ده. اوومه برخه د ژوند ملګري (واده)، سوداګریز او کاري ملګرو ته مختص ده. اتمه برخه مړینې ته ځانګړې ...

ډيري خلک په کلکه په دې باور دي مثلاً که چېرې لمر د دوی د زېږدلو پر مهال په وري (حمل) یا سلواغې(دلو) نجومي نښه واقع وی، نو د دوی په ژوند کې به یې ډېر مثبت تاثیر درلودلی وی. مثلاً د نجومي طالع‌لیدنې په یوه کتاب کې په سلواغه)دلو( میاشت کې د زیږېدلو کسانو په هکله داسې وايي: «په دغه میاشت کې د ټولو زیږیدلو کسانو ترمنځ یوه ګډه ځانګړنه لیدلی شو، هغه د دوی زړه‌سوانده، مهربانه او نرم خوی دی. دوی هر چېرې په اسانۍ اړیکه جوړولی شي. خو دغه ځانګړنه او ماهیت باید غلط درک نه کړو او داسې ونه ګڼو چې ګواکي په سلواغه (دلو) میاشت کې زیږیدلي کسان تاسو ته اجازه درکوي ترڅو دوی رهبري کړئ؛ د دې برخلاف د سلواغې(دلو) میاشتې زیږیدلي کسان تل غواړي له خپلو هیلو، ارمانونو او نقشو سره سم ژوند وکړي. دوی هیڅکله زور، فشار او قیادت په هیڅ حالت کې نه خوښوي. دوی تل خپل شخصي باورونه ولو که د دوستانو له لورې ګټورې مشورې هم ورته ورکړل شي، په قاطع ډول عملي کوي. د سلواغې (دلو) میاشتې زیږیدلي کسان غواړي ټول شیان د ټولو خنډونو سره سره تجربه کړي». دغه توصیف دومره له غوړمالۍ ډک دی، چې حتمن د سلواغې (دلو) میاشتې ډيري زیږیدلي کسان یې...

په نجومي طالع لیدنو کې د ستورپوهنې (چې یو دقیق طبیعي علم دی) برخلاف، هڅه کیږي تر څو د ستورو د وضعیت په پام کې نیولو سره، د ځمکنيو پېښو د پېښېدلو وړاندوینه وکړي. په دې اساس طالع‌لیدونکي په دې باور دي چې د هر انسان د زېږېدلو پر مهال اسماني انځورونه، سیارې، لمر او سپوږمۍ په یوه ځانګړي وضعیت کې وي، نو د دغه اصل له مخې موږ کولی شو د هر انسان رواني ځانګړنې مطالعه کړو او د هغه پيښو د پېښیدو وړاندوینه وکړو چې په ژوند کې یې پېښېدونکي دي. زرګونه کلونه پخوا انسانانو ستوري یا خدایان ګڼل یا شیطانان. دوی داسې فکر کاوه چې دغه خدایان او شیطانان په ځمکنیو چارو کې لاسوهنه کوي او د پادشاهانو او عادي انسانانو په برخلیک کې ټاکونکی نقش لري. په همدې دلیل خلکو په ستورو ایمان راوړ او د ستورو عبادت یې پیل کړ. ان اوس هم داسې معابد او اهرامونه شته دي چې د دغه باورونو شاهد دي. په دې توګه سوکه سوکه د خلکو ترمنځ دغه باور پیدا شو چې د ستورو ځانګړی وضعیت د ځمکې پرمخ له ځینو پېښو سره په مستقیم او بشپړ ډول اړیکه لري. مثلاً د لرغوني بابل څخه ځینې کتیبې پاتي دي چې ښيي بیلابیلې اسماني پېښې په عین وخت کې له ځمکنیو پيښو سره ...

طبیعي قوانین په ټوله نړۍ کې یو شان دي. د دغه طبیعي قوانینو پر اساس ستوري، لمریز نظامونه، سیارې او سپوږمۍ منځته راغلي. د فضا په هر ګوټ کې کولی شو د نویو لمریز او سیاره‌يي نظامونو منځته راتګ ووینو. سربیره پر دې اوس د ځینو ګاونډي ستورو تر څنګ سیارې هم تشخیص شوي. په دې اساس په پوره ډاډ ویلی شو چې زموږ د کیهان په ژورو کې ډېرې سپوږمۍ شته دي؛ خو له دې چې زموږ څخه ډېر لرې واټن لري، نو نشو کولی ان تر ټولو نیږدې لمریز نظام هم عملاً کشف کړو . لیک: ډاکټر اریک اوبلاکر ژباړه: فهیم سپین‌غر

  پلوتو د لمریز نظام لرې پرته سیارګوټې ده چې یو وخت سیاره ګڼل کیدله. پلوتو د «چارون» په نامه یوه سپوږمۍ لري. دغه سپوږمۍ کابو 1500 کیلومتره اوږده ده. یعنې اندازه یې په واقعیت کې د خپلې سیارې نیمايي راځي. په همدې دلیل پلوتوني سیستم تر ډېر د سیارې او سپوږمۍ په توګه نه بلکې د یوه «دوه ګوني سیارې» په توګه پېژندل کیږي. چارون او پلوتو یوازې خپل یو مخ یوه بل ته ښيي. دا هغه حالت دی چې ځمکه او سپوږمۍ به یې څو میلیارده کاله وروسته غوره کړي. یعنې پلوتو او سپوږمۍ یې، په واقعیت کې د دمبل دوه نا برابرې ګلولې دي، چې د یوه بل شاوخوا څرخي. یوه فرضیه وايي، پلوتو او چارون د نپتون سیارې دوې سپوږمۍ وې، چې له مداره یې وتلې او خپلواکې شوي دي. اما دا فرضیه هیڅکله ثبوتېدلی نشي. لیک: ډاکټر اریک اوبلاکر ژباړه: فهیم سپين‌غر

  په 1986 کال کې یوه بې‌فضا مزلې فضايي بېړۍ، اورانوس ته ورسیدله. نپتون ته په 1989 کال کې یوه فضايي بېړۍ ورغله. له دې مخکې مو د اورانوس او نپتون په هکله یوازې په تلسکوپي لیدنو بسنه کوله؛ خو اوس د دغه فضايي ماموریتونو له برکته پوهیږو چې اورانوس 27 سپوږمۍ لري او د نپتون 14 سپوږمۍ کشف شوي. په پوره ډاډ ویلی شو چې دغه سیارې د سپوږمیو سترې کورنۍ لري. اورانوس د مشتري او زحل په څېر یو حلقوي سیستم لري، چې له تیاره ذرو جوړ شوی، پوهانو تر اوسه د اورانوس سیارې 11 خپلواکې کړۍ کشف کړي. لیک: ډاکټر اریک اوبلاکر ژباړه: فهیم سپين‌غر

  زحل سیاره د سترو سپوږمیو سربیره، ځینې نور ډېر جالب ملګري هم لري. د زحل سیارې له اصلي حلقوي سیستم بهر یوه نرۍ کړۍ پرته ده چې په F انګریزي توري یې ښيي. د F کړۍ ټولې ذرې د دوو سپوږمیو په مرسته خپل پیوستون ساتي. یوه له دغه سپوږمیو تقریباً د کړۍ د ننه او بله یې له کړۍ بهر د زحل شاوخوا تاویږي. دغه دوه سپوږمۍ ( 1980 – اس – 26 او 1980 – اس – 27 ) د رمې د سپیو په شان دنده ترسره کوي. یعنې دغه دوه سپوږمۍ د F کړۍ د ذرو د ساتنې دنده لري. په دې توګه د زحل دغه دوې وړې سپوږمۍ چې یوه یې یوازې 110 کیلومتره او بله یې 140 کیلومتره طول لري، له دې چې د شپون سپيو ته ورته دي، د «رمې سپي» سپوږمۍ یې بولي. دوې نورې وړې سپوږمۍ ( 1980 – اس – او اس – 3 ) تقریباً یو مدار لري، او شیبه په شیبه خپل ځایونه یوه بل ته پرېږدي. یعنې په نوبت یو ځل یوه سپوږمۍ او ورپسې بله له زحل څخه خپل واټن زیاتوي. (میماس – B ، تثیس B, C, D او دیونه B ) سپوږمۍ بیا د سترو سپوږمیو په مدار تاویږي. دغه سپوږمۍ کابو 60 درجې مخته او 60 درجې شاته حرکت کوي. د دغه پدیدې وړاندوینه، کلونه مخکي له فضا يي سفرونو، فرانسوي ریاضيپوه «لا...

  د لمریز نظام هیڅ سیاره د زحل په شان د ډېرو، جالبو، پراخو او بیلابیلو سپوږمیو کورنۍ نه لري. زحل سربیره پر دې چې ستره کړۍ پر خپل شاواخوا لري، 82 سترې سپوږمۍ یې هم کشف شوي. د زحل د سترو سپوږمیو (میماس، انسلادوس، تثیس، دیونه او رها) انځورونه ښه پریمانه دي. دغه سپوږمۍ له تیږو او کنګل جوړې دي. د زحل په سپوږمیو کې ډېرې قیف ته ورته کندې چې ځینې یې غرونه هم لري، لیدل کیږي. دا شان قیف ته ورته کندې او مرکزي غرونه د ځمکې سپوږمۍ (میاشت) هم لري. د زحل تر ټولو ستره سپوږمۍ تیتان نومیږي او کولی شو د یوه واړه تلسکوپ په مرسته یې له ځمکې ووینو. تیتان سپوږمۍ بې‌سارې ځانګړنې لري؛ د ډېر متراکم اتموسفیر درلودنکې ده. د تیتان اتموسفیر د ځمکې اتموسفیر(هوا) په څېر له ذرو جوړ دی. د تیتان سطحي فشار د ځمکې د سطح له فشار څخه لږ ډېر دی. د تیتان سطحي تودوخه 200 درجې د سانتیګراد ده او د ژوند لپاره وړ ځای نه ګڼل کیږي. یعنې که د الوتونکو قابونو راکبین، زرغون رنګه واړه انسانان او د فضايي-تخیلي( E.T ) داستانونو اتلان واقعاً شته وي، نو د تیتان سپوږمۍ اوسیدونکي به نه وي. لیک: ډاکټر اریک ابلاکر ژباړه: فهیم سپين‌غر

  د لمریز نظام دویمه تر ټولو ستره سیاره زحل ده چې پر خپل چاپیر یوه ښایسته کړۍ لري. دغه سیستم له کابو 1000 فرعي کړیو جوړ دی. مخکې داسې ګڼل کېدله چې دغه کړۍ د یوه سترې سپوږمۍ اجزا یا ټوټې دي. دغه سپوږمۍ ډېر پخوا زحل ته دومره لنډه شوې وه چې بالاخره په ټوټو واوښتله او د زحل شاوخوا یې د ذراتو یوه کړۍ جوړه کړه. خو نن دا فرضیه منل شوې چې د زحل کړۍ له پخوا شته وه. زحل ته د لنډ‌والي له وجهې د دغه کړۍ ذرې هیڅکله په دې نه دي توانیدلي چې له یوه بل سره یو ځای شي او یوه ستره سپوږمۍ جوړه کړي. په پوره ډاډ ویلی شو چې دغه کړۍ له میلیاردونو ډېرو وړو سپوږمیو جوړه شوې. هره سپوږمۍ یې له څو میلي‌متر نیولي تر څو متره پورې طول لري او په واقعیت کې د تیږو او کنګل ټوټې دي. د زحل سیارې حلقوي سیستم 280000 کیلومتره طول لري؛ خو پلنوالی یې 500 متره دی. که زحل سیاره له داسې ځایه وګورو چې موږ ته یې د کړۍ څنډه ښکاره شي، له دې چې ډېره نرۍ ده، نو په دغه حالت کې نشو کولی کړۍ تشخیص کړو. خو په نورو حالاتو کې په ډېره اسانۍ کولی شو چې د تلسکوپ په مرسته تر ټولو مهمې حلقوي « A » او « B » ډلې چې په واضیح ډول له یوه بله بې...

  کله چې ګالیلئو ګالیله ایتالیايي فزیکپوه او ستورپوه په 1609 کال کې د لومړي ځل لپاره د تلسکوپ په مرسته د سپوږمۍ او نورو ستورو لیدل پیل کړل؛ مشتري سیارې ته نیږدې یې څلور وړې نوراني نقطې ولیدلې، چې د مشتري شاوخوا څرخیدلې. ‌ډېر ژر دغه څلور نقطې د مشتري قمرونه وګڼل شول. په دې توګه یو دم په لمریز نظام کې څلور نور اسماني اجسام هم زیات شول. هغه مهال د دغه څلورو نویو اسماني اجسامو کشف ډېر شور جوړ کړ او د یو بعدي فکر درلودونکي انسانانو خپلو افکارو ته ستر خطر ګڼلو. خو نن د مشتري سیارې ان 79 سپوږمۍ پېژندل شوي. سربیره پر دې مشتري سیاره د زحل سیارې په څېر پر خپل شاوخوا د وړو سپوږمیو یوه کړۍ هم لري. دغه څلور سپوږمۍ د مشتري له سمندر لږ پاس تر مشتري سیارې تاویږي. د مشتري سپوږمۍ د اندازې او شکل له مخې د مریخ دوو سپوږمیو سره د پرتلې وړ دي. د مشتري سپوږمیو تر ټولو ستره سپوږمۍ «آمالثیا» نومیږي چې کابو 200 کیلومتره طول لري. په لمریز نظام کې یو تر ټولو جالب اسماني جسم آیو ( Io ) دی، آیو د ګالیله څلورو سپوږمیو له ډلې لومړۍ سپوږمۍ ده. د دغه سپوږمۍ عجیب او نادر شکل لامل شوی تر څو یو شمېر خلک ورته پی...

په 1877 کال کې «هال» امریکايي ستورپوه د مریخ سیارې دوه واړه ملګري کشف کړل، چې لږ ترې لرې د دغه سیارې په شاوخوا تاویدل. د مریخ دغه دوه قمرونه له مریخ څخه دومره لري دي، لکه د هواپیژندنې مصنوعي سپوږمکۍ او نړیوال فضايي تمځای چې له ځمکې لرې دي. د مریخ قمرونه فوبوس (Phobos) او دایموس (Deimos) نومیږي چې د ډار او وحشت معنی لري. له دې چې پوهان فرضوي مریخ پخوا، د نن په پرتله د ژوند لپاره وړ چاپیریال درلود؛ نو وار له مخه سړي ته داسې ګومان ورځي چې د مریخ دغه دوه سپوږمۍ شاید د منقرض شوي مریخي تمدن فضايي تمځایونه وي. د امریکا فضايي‌بېړۍ د نورو ډېرو ګومانونو په څېر زموږ دغه ګومان هم له منځه یووړ چې ویل مو په لمریز نظام کې د ځمکني ژوند سربیره نور ژوندونه هم شته دي. د مریخ دواړه سپوږمۍ کچالو ته ورته سترې تیږي دي. د مریخ سپوږمۍ هم زموږ د سپوږمۍ (میاشتې) په څېر ډېر ډېر پخوا د سترو او وړو اسماني تیږو تر بمبار لاندې وې. د اسماني تیږو د ټکر نښې لا هم د قیف ته ورته کندو په شکل د مریخ په دوو سپوږمیو کې لیدلی شو. «فوبوس» د مریخ ننۍ سپوږمۍ چې 27 کیلیومتره طول لري په 7.5 ساعتونو کې د مریخ پر شاوخوا څرخي او د «دا...

له ځمکې پرته اووه نورې سیارې (عطارد، زهره، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس او نپتون) هم د لمر شاوخوا تاویږي. عطارد او زهره د ځمکې له مداره مخکې پرتې دي چې ننۍ سیارې یې بولي. مریخ، مشتري، زحل، اورانوس او نپتون د ځمکې له مداره وروسته په لمریز نظام کې ځای نیولی چې بهرنۍ سیارې ورته وايي. سربیره پر دې زرګونه تیږې د مریخ او مشتري د مدار ترمنځ پرتې دي. د لمریز نظام په نورو برخو کې هم ځینې تیږي شته دي پر خپل اړوند مدار د لمر شاوخوا څرخي. دوې ننۍ سیارې (عطارد او زهره) سپوږمۍ نلري. تر اوسه د مریخ دوې سپوږمۍ د مشتري 79 سپوږمۍ او د زحل 82 سپوږمۍ کشف شوي. اورانوس 27 سپوږمۍ، نپتون 14 سپوږمۍ او پلوتو چې سیاره نه بلکې لرې پرته سیارګوټې ده، 5سپوږمۍ لري. سربیره پر دې مشتري، زحل، اورانوس او احتمالاً نپتون پر خپل شاوخوا حلقوي سیستم لري، چې له میلیاردونو ډېرو وړو سپوږمیو څخه جوړ شوی. باید وویل شي د زهرې، مریخ او ځمکې شاوخوا چې کومې مصنوعي سپوږمکۍ تاویږي په پاسنیو محاسبو کې مو نه دي حساب کړي؛ یعنې په پاسنیو محاسبو کې زموږ موخه یوازې د سیارو طبیعي سپوږمیو شمېرل و. لیک: اریک اوبلاکر ژباړه: فهیم سپین‌غر

د سپوږمۍ څېره به په راتلونکو میلیاردونو کلونو کې په ډېر زحمت بدلون وکړي، ځکه اوس د سپوږمۍ پر مخ د اسماني اجسامو ورښت بیخي په نشت حساب دی. سپوږمۍ په ځمکه کې د جزر او مد د رامنځته کولو په مرسته د ځمکې وضعي حرکت په تدریجي ډول سوکه کوي. لامل یې دا دی چې د جزر او مد په ترڅ کې د ځمکې پرمخ دوه «مد غرونه» جوړیږي او د دغه غرونو لاندې ځمکه مجبوره ده ترڅو پرخپل محور وڅرخي. کله چې پر خپل محور د ځمکې دوراني حرکت سوکه شي، زموږ سیاره(ځمکه) خپله انرژي له لاسه ورکوي. د ځمکه دغه له لاسه وتلې انرژي باید په یوه بل ځای کې ذخیره شي. ځکه په فزیک کې د (انرژۍ د تحفظ اصل) وايي انرژي نه له منځه ځي او نه منځته راځي؛ نو د ځمکې انرژۍ یوه برخه سپوږمۍ اخلي او په مرسته یې تل له ځمکې ځان لري کوي او سوکه د ځمکې پر شاوخوا ګرځي. د ځمکې ورځ چې په لومړیو کې 5 ساعته وه، اوس 24 ساعته شوې. پخوا سپوږمۍ په 24 ساعتونو کې د ځمکې شاوخوا خپل دوراني حرکت بشپړولو اوس دغه حرکت په څلورو اونیو کې بشپړوي. میلیاردونو کلونو وروسته که چېرې ځمکه پخپل حال پاتې وه، د ځمکې یوه ورځ به 55 ورځې وي. سپوږمۍ به هم په 55 ورځو کې د ځمکې پر شاوخوا خپل ی...

مخکې مو وویل چې په پوره ډاډ فرضولی شو چې سپوږمۍ د ځمکې او نورو سیارو په څېر کابو 4.6 یا 4.5 میلیارده کاله مخکې منځته راغلې. په سر کې سپوږمۍ تر څو سوه کیلومتره ژوروالي پوري مذاب(له اوره ډکه) وه. د سپوږمۍ په پورتنۍ برخه کې سپک مواد پراته وو چې له سړیدلو وروسته یې د سپوږمۍ روښانه پوښ جوړ کړ. دغه سطحه په سر کې اواره وه، خو میلیونونه کلونه سترې او وړې اسماني تیږې پرې را وریدلې، ځکه کندې پکې جوړې شوې. پر سپوږمۍ د اسماني تیږو دغه ورښت د نن په پرتله په لومړنیو 500 میلیون کلونو کې بیخي ډېر و. د دغه ټکرونو له امله زرګونه د اورغورځونې سوري د سپوږمۍ پر مخ جوړ شول. ان یو شمېر ستر اسماني جسمونه هم په سپوږمۍ را ولویدل چې له امله یې سترې او ژورې کندې د سپوږمۍ پر مخ جوړې کړې. وروسته، یعنې کابو 3.2 تر 3.9 میلیارده کاله پخوا د سپوږمۍ پرمخ ژورو کندو اورغورځونکي فعالتونه پیل کړل او له اوره ډک مذاب مواد یې د سپوږمۍ سطحې ته شړل. په دې توګه د سپوږمۍ «سمندرونه» جوړ شول. «ترانکویلیتاتیس» سمندر 3.6 میلیارده کاله پخوا، «فونکوندیتاتیس» سمندر 3.4 میلیارده کاله پخوا او «پروسلارم» سمندر 3.2 میلیارده کاله مخکې له ګداز...

  اوس موږ ډاډه وایو چې سیارې او سپوږمۍ کابو 4.6 میلیارده کاله پخوا د ګاز او دوړو سترې صفحې څخه چې د لمر پر شاوخوا تاویدله، منځته راغلي. په دغه ستره صفحه کې له مادې څخه جوړې داسې کړۍ منځته راغلې چې له ګاز او دوړو څخه یې د لمریز نظام غړي لکه سپوږمۍ، مریخ، مشتري او ځمکه جوړ شول. په هر حال دا چې سپوږمۍ څنګه د لمریز نظام د کورنۍ غړې شوله په دې هکله ځلور فرضیې وړاندې شوي: لومړی: پخوا له اوره ډکې ځمکې څخه د سپوږمۍ بیلیدل. دویم: په لومړنیو وریځو کې د دوه‌ګوني سیارو په توګه د ځمکې او سپوږمۍ هم‌مهاله منځته راتلل. درېیم: د لمریز نظام په یوه لرې سیمه کې د سپوږمۍ منځته راتلل او ډېر وخت وروسته ځمکه لور ته یې جذبیدل. څلورم: له هغه تودو بخارونو څخه چې په لومړیو کې له ځمکې څخه بهر خپریدل، د سپوږمۍ جوړیدل. یعنې دغه بخارونه وورسته د متراکمو وریځو په شان د یوه توپ په شکل واوښتل او ورو ورو متراکم شول. پوهان ټول په دې نظر دي چې ځمکه د سپوږمۍ همځولې ده. دوی وایي چې دواړه کابو څلورنیم میلیارده کاله عمر لري. دغه موضوع د سپوږمۍ په تیږو د څېړنو پرمهال ثابت شوه. د لومړۍ فرضیې (له ځمکې څخه د سپوږمۍ بیلیدلو) د ...

  په 1959 کال کې د «لونیک 2» پنامه د شوروي اتحاد فضابېړۍ وموندل چې سپوږمۍ د ځمکې په څېر عمومي مقناطیسي ساحه نلري. خو د سپوږمۍ پر مخ داسې سیمې شته چې د دغه شان ساحو اغیزې پکې موندل لیدل کیږي. مثلاً د اپولو 16 فضا‌مزلو په (North Ray Crater) سیمه د څېړنو په پایله کې وموندله چې نوموړې سیمه مقناطیسي ساحه لري. یوه بله ضعیفه سیمه‌ییزه مقناطیسي ساحه هم د سپوږمۍ په شاتنۍ برخه کې د (Van de Graff) پنامه یوې ژورې کندې ته څېرمه شته ده. سره له دې د سپوږمۍ تیږي ښيي چې سپوږمۍ کابو 3 میلیارده کاله پخوا یوه عمومي مقناطیسي ساحه درلوده چې اوس له منځه تللې. لیک: اریک اوبلاکر ژباړه: فهیم سپین‌غر

  ماسکون د زیات کتله‌لرونکو، کلکو او سرېښناکه موادو هغه سیمه ده، چې د سپوږمۍ تر سطحې لاندې ځای لري. د دغه سیمې شتون هغه مهال ثابت شو چې د سپوږمۍ پر شاوخوا د سپوږمکیو په مدار کې بې‌نظمي   پېښه شوله. تر اوسه د ماسکون په اړه پوره توضیحات نه دي وړاندې شوي.  لیک: اریک اوبلاکر   ژباړه: فهیم سپین‌غر  

پخوا ډيري پوهان په دې باور و چې سپوږمۍ په بشپړ ډول سړه ده. د اپولو 15 او 17په مرسته د تودوخي د جریان علمي تجربو وښودله چې سپوږمۍ په خپلو ژورو ننیو طبقو کې باید ډېره توده وي؛ ځکه د سپوږمۍ له ننۍ برخې څخه بهر خوا ته تودوخې جریان درلود. د سپوږمۍ د ننه لوړه تودوخه احتمالاً لکه د ځمکې په څېر د رادیواکتیویتي تجزیو له امله منځته راځي. انسانانو د لړزه‌څارلو تجربو په مرسته د سپوږمۍ د ننۍ جوړښت او ترکیب په هکله ډېر ښه پوه شول. په لړزه‌څارلو تجربو کې د مصنوعي یا طبیعي لړزو څپې ثبتوي. سپوږمۍ هم د ځمکې په څېر د سپکو ترکیبونو یو پوښ، ورپسې د هستې منحني پوښ او بیا یوه مرکزي هسته لري چې کتله یې ډیره، خو متراکمه ده. اوس کولی شو د څپو د ضعیف کېدو یا له منځه تللو څخه وټاکو چې ایا هغه مواد چې څپې ترې تیریږي مایع دي که نه. په دې ډول کشف شوه چې د سپوږمۍ هسته 1200 کیلومتر قطر لري، ټولې یا هم ځینې برخې یې باید مایع وي. دغه مسئله د ځمکې په هکله هم صدق کوي. خو سره له دې د سپوږمۍ د مرکزي هستې ترکیب لاهم نه پيژنو، که څه هم پوهیږو چې د سپوږمۍ په هسته کې، د ځمکې د هستې په څېر وسپنه او د وسپنې ترکیبونه پریمانه دي. ل...

د سپوږمۍ پر مخ دوه ډوله منظرې شته: «لوړې او روښانه سیمې» او «تیاره سمندرونه». دغه دوه منظرې په غیر مسلح سترګو هم لیدلی شو. دواړه سیمې د ځمکې بازالت معدني تیږو ته ورته تیږو په وسیله پوښل شوي. د سپوږمۍ د سمندرونو بازالت د ځمکې ګدازو(له اورغورځونې راوتلي مذاب موادو) ته ورته دي، په ځانګړي ډول هغه ګدازې چې له ژورو سمندرونو راوتلي وي. سره له دې په ترکیب کې یې ځینې ښکاره توپيرونه هم شته دي. مثلاً د سپوږمۍ د سیندونو تیږې په منځني ډول د ځمکني ګدازو په پرتله لږ مقدار سیلیزیم او المونیم، خو ډېر مقدار وسپنه، تیتان او مګنزیم لري. کیمیاپوهانو د سپوږمۍ د لوړو سیمو په تیږو کې د سمندرونو بازالت په پرتله ډېر مقدار المونیم او کلسیم خو لږ مقدار وسپنه او تیتان موندلي. د دې ترڅنګ د لوړو سیمو لږ شمېر تیږې د سپوږمۍ په سمندرونو کې هم شته دي. دغه تیږې هغه مهال د سپوږمۍ پر مخ خپرې شوي کله چې اسماني جسمونه پر سپوږمۍ را لویدل. له سپوږمۍ سره د سترو او وړو اسماني جسمونو د دایمي ټکر له امله د سپوږمۍ تیږي په دایمي ډول مخلوط، ذوب یا بخار کیږي او ډيري وخت په برکسیا (Breccia) یا په بل عبارت په ترکیبي تیږو اوړي. دغه ډول ب...